कोजागरी पौर्णिमा - नवान्न पौर्णिमा

 कोजागरी पौर्णिमा  🌕

     आपल्या भारतीय संस्कृती मधील सारे सण हे निसर्गचक्रशी बांधलेले आहेत. प्राचीन कृषी संस्कृतीशी ही त्यांचा अनुबंध आहे. कोजागरी पौर्णिमा असाच एक उत्सव. सदैव जागृत राहा, सावध राहा, निसर्गाशी बांधलेले राहा, धन आणि ज्ञाना साठी जागे राहा, असा संदेश देणारा हा उत्सव.

   आश्विन महिन्यातील पौर्णिमेला कोजागरी पौर्णिमा साजरी करतात. ही पौर्णिमा शरद ऋतू मधे येत असल्याने शरद पौर्णिमा देखील म्हणतात.

Masala milk

         या रात्री आकाश निरभ्र व असंख्य चांदण्यांनी भरलेले असते . चंद्र पूर्ण प्रकाशित असतो म्हणून या रात्रीला वर्षातील सर्वात सुंदर रात्र देखील म्हटले जाते. चंद्र देखील या रात्रीला पृथ्वीच्या जवळ कोजागिरी पर्वता जवळ आलेला असतो.

     या रात्री मसाला दुध तयार करतात व या दुधात रात्री १२. ' वाजता चंद्राचे चांदणे पडले की प्राशन करतात. असे मानतात की या रात्री माता लक्ष्मी चंद्र मंडळातून भूतलावर उतरून को - जागरती असा प्रश्न विचारते, कोजगर्ती म्हणजेच कोण जागे आहे ? या रात्री जे जागे असतात त्यांना लक्ष्मी मातेचा आशीर्वाद प्राप्त होतो. या रात्री वेगवेगळे पदार्थ तयार करतात व खेळ खेळत , नाचगाणे करत रात्र जागवतात.

     या दिवसात शेतकऱ्यांच्या हाताशी  नविन पिके आलेली असतात. चार महिन्यांचा पावसाळा संपून थंडीची चाहूल लागलेली असते.  या दिवशी ज्येष्ठ अपत्य निरंजन असते, म्हणजेच या दिवशी कुटुंबातील ज्येष्ठ अपत्याचे औक्षण केले जाते. 

नवान्न पौर्णिमा 🌾🌻🙏🏻

          नवान्न पौर्णिमा. 'नवान्न' म्हणजे नवीन अन्न. त्या दिवसाला नावाप्रमाणेच महत्त्व आहे. नवान्न म्हणजे नवीन तयार झालेले अन्न. ‘नवान्न पौर्णिमा' निसर्गाबद्दल वाटणाऱ्या कृतज्ञतेपोटी साजरी केली जाते. त्या दिवशी घराघरांत 'नवे' बांधण्याची परंपरा आहे. आश्विन महिन्यात शरद ऋतू सुरू होतो. आश्विनात पौर्णिमा जर दोन दिवस असेल तर आदल्या दिवशीच्या रात्री 'कोजागिरी' आणि दुसऱ्या दिवशी 'नवान्न' पौर्णिमा असते.

Navanna Pornima

          धान्याच्या - भाताच्या लोंबी, आंब्याचे पान, कुरडूचे फूल, झेंडूचे फूल हे एकत्र बांधून 'नवे' केले जाते. नवान्न पौर्णिमेला एक 'नवे' देवासमोर ठेवून त्याची पूजा केली जाते. नंतर तसेच नवे बांधले जाते. ते धान्याचे कोठार, तुळशी वृंदावन, गुरांचा गोठा, विहीर आदी ठिकठिकाणी बांधले जाते. सर्वत्र भरभराट होऊ दे असा त्यामागील अर्थ असतो. त्या दिवशी नवीन तांदळाच्या भाताबरोबर, नवीन तांदळाची खीरही करतात. या पौ्णिमेला नव्याची पौर्णिमा देखील म्हणतात.

           

            कोजागिरी पौर्णिमा तुमच्या आयुष्यात सौख्य, मांगल्य, समृद्धीआणि दीर्घायुष्य घेऊन येणारी ठरो!

कोजागिरी पौर्णिमेच्या सर्वांना मनपूर्वक शुभेच्छा...🌕🌾🙏🏻

   

  

 पिठोरी अमावस्या (भारतीय मातृदिन ) 🙏🏻

   

Pithori Puja 

      श्रावण आमावस्येला  पिठोरी अमावस्या म्हणतात. पिठोरी अमावस्याचंच दुसरं नाव मातृदिन वंश तसेच मुलांच्या दीर्घ आयुष्य साठी हि पूजा केली जाते सोळा सौभाग्य व तिच्या मुलांना दीर्घ आयुष्य आरोगय देणारी हि अमावस्या आहे. महाराष्ट्रात या दिवशी पिठोरी व बैलपोळा हे दोन सण  साजरे केले जातात. रायगड , ठाणे पालघर, किनारपट्टी भागातील आगरी , कोळी , कुणबी , समाजातील लोक मोठ्या उत्साहाने पिठोरीचा सण  साजरा करतात. श्रावण महिन्यातील हा शेवटचा सण होय. 

     

       हि प्राचीन परंपरा आहे . परंतु पिठोरी अमावस्या मातृदिन म्हणून देखील साजरा करण्याची प्राचीन परंपरा आहे .  हि प्रथा कशी सुरु झाली त्याची हि कहाणी ....

Matrudin 

        भविष्य पुराणात अशी कथा आहे कि , एका महिलेने मृत  बाळाला जन्म दिला . त्यामुळे ती वनात गेली व घोर तपश्चर्य करून ६४ योगिनींना प्रसन्न करून घेतले व माझे बाळ जिवंत राहावे अशी पार्थना केली आणि ६४ जोगिणींच्या आशीर्वादाने तिचे मृत बाळ जिवंत झाले व कित्येक वर्ष जिवंत राहिले . या कथेचा सारांश इतकाच आहे कि , पुत्र जिवंत (सक्रिय) हवा . जिवंत पुत्र म्हणजे गुणवान , संस्कारी असा कुलदीपक . कारण अशी  मुलेच आई बापाचे नाव उज्वल करतात . आईचे मस्तक (नाव) जगात उंचावते .भारतीय संस्कृती अशी असंख्य वीरमातांनी विभूषित असते .

     गावातील पुरुषमंडळी सकाळी रानात जाऊन पिठोरी पूजेसाठी लागणारी पत्री , पाने ,फुले गोळा करतात .पत्री पुढीलप्रमाणे असते 

       

Pithori pujechi patri 

        दर्श पिठोरी आमावस्या !दिंड्याची पाने - २. तेरडे - २ वडाच्या फांद्या - २ (१६ १६पाने) लव्हेच्या जुड्या - २ (१६ १६ नग) । तीळ - २ नारलीची वेल, --२ फुलासह कलयीची वेल, शेंदूरलीची वेल, गोमेटाची वेल, हळदीचा फुल, गाभोळी, रान घुंगरू, मंजिरी, कुड्याच्या फांद्या २ (१६-१६पाने) अक्षता वाळू (बनवलेला) देव. लव्हाचा कडा (१६ गाठी ) दुर्वांची अंगठी (१६ गाठी) (वरील १६ प्रकारच्या वस्तू शक्यतो १६ -१६च्याच पटीने घेतात  ) 

नंतर शंकराच्या मंदिराजवळील वाहत्या पाण्यात त्याची पूजा करतात . नंतर झोळीत बांधून घरी आणतात . येताना ''हर हर महादेव '' असा जयघोष करत येतात . 

Pithache dive 

या दिवशी सर्व पिठाचे दिवे , पिठाचे पदार्थ करतात , म्हणून या अमावास्येला पिठोरी अमावस्या म्हणतात . 

    पिठाचे १६  लव्हे,   पिठाच्या ३२  सर साखळ्या ,१६  पातोळ्या  बनवल्या जातात एकुण ६४  पिठाचे पदार्थ ६४ योगिनी साठी बनवले जातात. 

पिठोरी पुजेचा विधी -

            भिंती वर पिठोरी पुजेचा चित्रपट काढला जातो. नंतर केळीच्या पानावर रानातून आणलेल पत्रीचे पूजन केले जाते करताना हातात लव्हा  पासून बनवलेले कडे व दुर्वापासून  बनवलेली अंगठी घालतात. गंध, अक्षता, बेल, फुल, फळे वाहुन पुजा केली जाते. 

naivedya 

तांदळाची खीर, पातोरी, माठाची भाजी यांचा नवेद्य दाखवला जातो. पूजा केल्यानंतर आई आपल्या मुलांना वाण देते. पिठोरी व्रत करून आई पक्वान्न तयार करते. आणि ते डोक्यावर घेऊन 'अतिथी कोण?' ( उचित वाण कोण घेणार ) असे विचारते. तेव्हा मुलं 'मी आहे' असे आपले नाव सांगून पक्वान्न मागील बाजूने स्वतःकडे  घेतात.पिठोरी अमावास्येला वंशवृद्धीसाठी ही पूजा करण्यात येते. म्हणूनच याला मातृ दिन असे ही म्हणतात.अशा मातांप्रति कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस म्हणजे श्रावण वद्य अमावास्या म्हणजेच पिठोरी आमवास्या. आता ६ सप्टेंबरला पिठोरी अमावास्या (पोळा) आणि महान भारतीय स्त्रियांविषयी कृतज्ञता भाव व्यक्त करण्यासाठी हाच दिवस (६ सप्टेंबर) मातृदिन म्हणून साजरा करूया.

सर्वाना पिठोरी अमावास्येच्या व बैलपोळ्याच्या हार्दिक शुभेच्या ...

''हर हर महादेव'' ....

गोपाळकाला - श्री कृष्ण जन्माष्टमी

         गोपाळकाला - श्री कृष्ण जन्माष्टमी -पनवेल ची पारंपरिक दहीहंडी  

                जेव्हा जेव्हा धरतीवर अन्याय,अनीती, अधर्म वाढत गेला तेव्हा तेव्हा भगवंतांनी मानवाच्या कल्याणाकरिता धर्तीवर अवतार घेतले .

         भगवान श्री विष्णूंनी मानवाच्या कल्याणाकरिता अनेक अवतार घेतले , पण श्री कृष्ण हा अवतार सगळ्यात प्रभावी , जनमान्य आणि सर्वाना हवाहवासा ठरला.प्रत्येक आईला वाटत आपले मूल कृष्णासारखे खोडकर असावे , प्रत्येक तरुणीला वाटत आपल्यालाही राधेप्रमाणे  कृष्णसखा  मिळावा, प्रत्येक माणसाला वाटत आपल्यालाही सुदाम्याप्रमाणे कृष्णासारखा मित्र मिळावा . आयुष्याचे पेच सोडवताना प्रत्येकाला वाटत की  आपल्यालाही पार्थ प्रमाणे सारथी म्हणून श्री कृष्ण लाभावा . त्यामुळेच आज हजारो वर्षांनंतर हि या युगपुरुषाचा ठसा जन माणसावरून जराही पुसट झालेला नाही .

shri krishna  

        श्रावण महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील अष्टमी या तिथीला मध्यरात्री रोहिणी या नक्षत्रावर मथुरेत  कंसाच्या बंदी शाळेत श्री कृष्णाचा माता देवकीच्या पोटी जन्म झाला . नंतर पिता वासुदेवाने श्री कृष्णाला गोकुळात नंद व यशोदेकडे श्री कृष्णाला आणून सोडले. कृष्णजन्म म्हणजेच गोकुळाष्टमी . श्री कृष्ण जयंती जन्माष्टमी या नावाने हि हा दिवस साजरा केला जातो .

       भारता मध्ये सर्वत्र जन्माष्टमीच्या उत्सव मोठ्या प्रमाणात साजरा केला जातो. उत्तर भारत, ईशान्य भारत , व गुजरात मध्ये हा उत्सव मोठ्या प्रमाणात साजरा करतात . महाराष्ट्रात जन्माष्टमी दहीहंडी उत्सवासोबत साजरी केली जाते.

            काला म्हणजे दही , दूध , लोणी हे सारे पदार्थ एकत्र करून केलेला पदार्थ. म्हणूनच याला दहीकाला असेही म्हणतात. श्री कृष्णाने वृंदावनातून सर्व बालगोपाळांच्या शिदोऱ्या एकत्र करून सर्व पदार्थांचा एकत्र काला केला . याच गोष्टीवरून गोकुळअष्टमीच्या दुसऱ्या दिवशी काला करण्याची व दहीहंडी फोडण्याची प्रथा पडली.श्री कृष्णाची हि कृती म्हणजे समाजातील भेदाभेद , श्रेष्ठ - कनिष्ठ  या कल्पनांना छेद देऊन समानतेचे तत्त्व आहे .

     गोपाळ म्हणजे गायीचे पालन करणारा , काला म्हणजे एकत्र मिसळणे , गोपालन करणाऱ्या कृष्णाच्या या जन्मोत्सवाच्या निमित्ताने काल्याचा प्रसाद केला जातो .

महाराष्ट्रात हा उत्सव मोठ्या प्रमाणात साजरा केला जातो. मुख्यतः मुंबई, ठाणे , नवी मुंबई,  च्या भागात पथक मधील सारे गोविंदा उंचच उंच थर रचून हंडी फोडतात . 

Dahihandi 

पनवेल ची पारंपरिक दहीहंडी 

    दहीहंडी म्हटले कि आम्हा पनवेलकरांचा उत्सव . पनवेल मधील बापट वाडा येथील दहीहंडीला ऐतिहासिक महत्व असून १७३० पासून हा सण परंपरेनुसार आज हि सुरु आहे . पनवेल शहरात नवनाथांची शक्तिपीठे आहेत . या ठिकाणचे नवनाथ भक्त या उत्सवात सामील होतात . येथील दहीहंडीला ना लाखोंची बक्षिसे असतात ना गोविंदांचे उंचच उंच थर लागतात .  ६ ते ७ फुटांच्या उंचीवर येथे हंड्या टांगल्या जातात . नवनाथ भक्त हंडीभोवती गोलाकार जमतात .त्यानंतर पारंपरिक पद्धतीनुसार ही दहीहंडी एका काठीने फोडली जाते.  जमलेल्या गोविंदांना आसुडाचे (जाडा दोरखंड) फटके मारले जातात. हा

पनवेल ची दहीहंडी 

एक परंपरेचाच भाग आहे . पनवेल मध्ये बापट वाडा , लाईन आळी, परदेशी आळी या भागात अशा प्रकारची दहीहंडी पाहायला मिळतात. 

 जवळपास ३०० वर्षांपासून पनवेल तालुक्यातील अनेक गावांमध्ये अशी पारंपरिक पद्धतीने दहीहंडी साजरी करतात .

गावची दहीहंडी 

                       

गाव ची दहीहंडी 

       आमच्या येथे कोळखे गावात हि अशाच प्रकारची हंडी पाहायला मिळते. नारळी पौर्णिमेच्या दुसऱ्या दिवसापासून गावातील मंदिरात हरिनाम सप्ताह बसवला जातो . श्रीकृष्णाच्या प्रतिमेचे ८ दिवस पूजन केले जाते . गोपाळकाल्याच्या दिवशी काल्याच्या महाप्रसादाने या सप्तहाची सांगता होते . या सात दिवसात मंदिरात भजन , कीर्तन , हरिपाठ असे भक्तिमय वातावरण असते . या संपूर्ण आठवड्यात  आळीपाळीने गावातील प्रत्येकजण  मंदिरातील वीणेचे वादन करीत असतो , सप्ताह बसल्यापासून गोपाळकाल्यापर्यंत वीणा खाली न ठेवण्याची प्रथा आहे . गोपाळकाल्याच्या दिवशी  पारंपरिक पद्धतीनुसार दहीहंडी एका काठीने फोडली जाते.  जमलेल्या गोविंदांना आसुडाचे (जाडा दोरखंड) फटके मारले जातात. 

" देवाची हंडी '' असे या दहीहंडीला म्हणतात . 

सर्वांन गोकुळ अष्टमीच्या हार्दिक शुभेच्छा...

राम कृष्ण हरी 🙏🏻🌺

नवनाथ भक्त 

    

तुळस - तुळशीचे औषधी फायदे

 तुळस - तुळशीचे औषधी  फायदे

 ( तुलसी, basil , tulsi, holy basil  )

                                  तुलसी श्री सखी शुभे 

                                   पाप हारींनी पुण्य दे 

                                   नमस्तेय नारदमुने 

                                   नारायणी मनप्रिये 

     

 

                आपल्या हिंदू धर्मात प्रत्येकाच्या दारापुढे तुळस असते . रोज आपल्याकडे तुळशीची पूजा केली जाते . तुळस हि विष्णुप्रिय आहे .भगवान विष्णूंचा कोणताही नैवेद्य तुळशीच्या पानाशिवाय पूर्ण होत नाही . तुळशी पूजनाशिवाय नित्य पूजा पूर्ण होऊ शकत नाही . तुळशीच्या पूजनाने भगवान विष्णू संतुष्ट होतात . 

       तुलसी मातेस पाणी घालणारे सदा सर्व काळ सुखी होतात . तुलसी पूजा भक्तिभावे करणारे सारेच जण श्री कृष्ण प्रिय म्हणजेच भगवान विंष्णूचे प्रिय होतात . वारकरी आणि तुळशीचं नातं तर जगावेगळं आहे . वारकर्यांची खरी ओळख हि त्याच्या गळ्यातील तुळशीमाळ मुळेच असते . ज्याच्या दारापुढे तुळशी वृंदावन आहे देव त्याला कधीच विसरत नाही.

              तुळस जशी देवपूजनात महत्वाची तसेच तिचे अनेक औषधी गुणधर्मही आहेत. तुळस आपल्या आसपासची नकारात्मक ऊर्जा शोषून घेते व वातावरण सकारात्मक बनवते . तुळशीच्या पानात ऑक्सिजन ची मात्र भरपूर प्रमाणात आढळते . 

तुळशीचे अनेक प्रकार आहेत . 

•  कृष्ण तुळस
•  राम तुळस
• रान तुळस 
• लवंगी तुळस 
• कापूर तुळस 

   आपल्याकडे मुख्यतः दोन प्रकार जास्त प्रमाणात पाहावयास मिळतात . राम तुळस व कृष्ण तुळस .

राम तुळस , Ram Tulas 

कृष्ण तुळस , krushna Tulas 

  

 प्रत्येक तुळशीचा गुणधर्म हा वेगवेगळा आहे . त्यात हि लाल रंगाची कृष्ण तुळस हि सर्वप्रिय आहे . 

                      सफेद रंगाची राम तुळस हि शीतवर्णी तर लाल रंगाची कृष्ण तुळस हि उष्णवर्णी असते . राम तुळशीचा वास हा सामान्य असतो तर कृष्णतुळसीचा वास हा उग्र असतो . उन्हाळ्यात जर आपल्याला सरबत काढा रस करायचा असेल तर त्यात
रामतुळशीच्या पानांचा वापर करावा . थंडीच्या दिवसांमध्ये आपल्याला चहा काढा यामध्ये कृष्णतुळशीच्या पानांचा वापर करावा .   

 तुळशीचे घरगुती फायदे

२०० हुन अधिक आजारांपासून तुळस आपले रक्षण करते .

• तुळशीमध्ये खूप सारे अँटिऑक्सिडेन्ट आणि अँटीबॅक्टरील प्रॉपर्टीस असतात , जे आपल्या आरोग्यासाठी फार चांगले असतात. 
• तुळस हि आपल्याला कॅन्सर सारख्या भयानक आजारापासून दूर ठेवते , तुळशीची पाने रोज चावून खाल्ल्यास कॅन्सर होण्याची शक्यता कमी होते .
• तुळशीची पाने रोज चावून खाल्ल्यास ब्लड प्रेशर कंट्रोल मध्ये राहतो .
• जर सर्दी , खोकला , डोकेदुखीने त्रस्त असाल तर तुळशीच्या काढ्याने आराम मिळतो .
• तुळशीची पाने चावून खाल्ल्याने आपली श्वसन क्रिया सुरळीत होते .
• तुळशीचा रस खाज, खरूज , त्वचा विकारांवर परिणामकारक ठरतो .
• जीवनसत्व अ, ब, आणि अनेक पोषक तुळशीत आहेत . तुळशीचे तेल एक जैवप्रतिविरोधी आणि प्रतिरोधी मानले जाते 
• किडा चावल्यास , जखम झाल्यास , पिंपल्स , काळे डाग यावर तुळशीच्या पानांचा रस फायदेशीर ठरतो .
• केस गळणे, केस पीकणे ,कोंडा होणे यावर तुळशीचा अर्क परिणामकारक ठरतो .
• कान दुखीवर तुळशीचा पानांचा रस गरम करून कानात १/२ थेंब घातल्याने आराम मिळतो .
• दात दुखी , मुख दुर्गंधी अशी समस्या असेल तर कोमट पाण्यात तुळशीच्या अर्काचे थेंब घालून गुळण्या केल्यास फरक जाणवतो .

          त्यामुळेआयुर्वेदामध्ये   याचा वापर अनेक औषधांमध्ये केला जातो . भारतामध्ये तुळशीला घरघुती औषधांचा भांडार मानले जाते .

दीप पूजन ( दर्श अमावस्या ) 🪔🌺🙏🏻

 दीप पूजन  ( दर्श अमावस्या ) 🪔🌺🙏🏻

                           शुभं करोति केल्यानं आरोग्यम धनसंपदा ।

                           शत्रुबुद्धी विनाशाय दीप काय नमोस्तुते ॥

                           दीपो ज्योती पर ब्रम्ह दीपो ज्योती जनार्दन ।

                            दीपो हारतु मी पाप संध्यादिप नमोस्तुते ॥

                  

                  दीप हे मांगल्याचे प्रतीक , दीप हा अंधाराचा नाशक , मग अंधार झाल्यावर घरात लावलेला कंदील असो , देवासमोर तेवणारी समई असो , औक्षण करणारी पंचारती असो , अथवा तुळशीसमोर लावलेली पणती असो, कोणत्या न कोणत्यारूपात दिवा आपल्या सभोवतालचा नाधर दूर करत असतो . आपल्या हिंदू संस्कृती मध्ये दिव्याला अनन्यसाधारण  महत्व आहे . अन याच दिव्याविषयी कृतज्ञता म्हणून दीप अमावस्या साजरी केली जाते . 

       दीप अमावास्येच्या दुसऱ्या दिवशी पासून श्रावण मास चालू होतो . अनेक जण हि अमावस्या गटारी अमावस्या म्हणून साजरी करताना दिसतात . पुढे श्रावण महिनाभर मांसाहार खाणे निषिद्ध असल्याने या दिवशी म्हणजे आषाढ अमावास्येला मांसाहारावर मनसोक्त ताव मारण्याचा अनेकांचा कल असतो. सध्या गटारी अमावस्या हे नाव इतके प्रचलित झाले आहे कि या दिवशी दीप अमावस्या असते हे देखील अनेकांना माहिती नसते . गटारी अमावास्याचे नादात  अनेक जण आपली संस्कृती विसरताना दिसतायेत. 

Dip Pujan 

          दिवा हा मांगल्याचे प्रतीक आहे . या दिवशी दिव्यांची आरास केली जाते . हि पूजा संध्याकाळी दिवे लागणीच्या वेळी करावी .  दीप अमावस्येची पूजा विधी पुढीलप्रमाणे :

•  सर्वात आधी जमीन स्वच्छ पुसून घ्यावी .
•  जमिनीवर पाट ठेवून पाटावर स्वस्तिक काढावे .
•  घरातील सर्व दिवे सवच्छ धुवून व पुसून घ्यावेत .
•  पाटावर या सर्व दिव्यांची आरास करावी .
•  पाट सभोवती रांगोळी काढावी.
•  दिव्यांना फुल , गंध , अक्षता वाहाव्यात .
•  गोडाचा किंवा खडीसाखरेचा नैवेद्य दाखवावा .

 नमस्कार करून प्रार्थना करावी व पुढील मंत्र म्हणावा 

         🙏🏻🌺🪔  ''दीप सूर्याग्निरुपस्त्वं तेजसां तेज उत्तमम्‌ गृहाण मत्कृतां पूजां सर्वकामप्रदो भव॥ 🪔🌺🙏🏻

          माझी सर्वांना नम्र विनंती आहे की आपण सर्वांनी या दिवशी आपल्या घरातील दिव्यांची पूजा करून आपली मंगलमय संस्कृती जपूया !

सर्वांना दीप अमावास्येच्या हार्दिक शुभेच्छा !🪔🌺🙏🏻